โดย รศ.วิภา อุตมฉันท์
ขณะที่หลายฝ่ายประเมินว่าจีนกำลังเผชิญปัญหาเศรษฐกิจครั้งรุนแรงที่สุดในรอบหลายปี จากผลกระทบของโควิดต่อเนื่องมาถึงวิกฤตอสังหาริมทรัพย์ที่ยังแก้ไม่ตก จีนเองกลับเชื่อมั่นว่าปัญหาเหล่านั้นกำลังได้รับการแก้ไขอย่างมีประสิทธิผลและมีจังหวะก้าวต่อไป เดือนกันยายนที่ผ่านมา สีจิ้นผิงได้สั่งการให้กระทรวงทบวงกรมและรัฐบาลท้องถิ่นทุกแห่ง เร่งปฏิบัติตามวิสัยทัศน์ใหม่ที่เรียกว่า “การพัฒนาพลังการผลิตใหม่” (new productive force) เพื่อหนุนเศรษฐกิจจีนให้เติบโตโดยเร็ว ต่อมาเมื่อต้นเดือนมีนาคมนี้เอง นายกรัฐมนตรีหลี่เฉียง ก็สานต่อด้วยการให้คำมั่นว่ารัฐบาลจะสร้างการผลิตใหม่แบบก้าวกระโดด ด้วยการให้ความช่วยเหลือแก่ธุรกิจภาคอุตสาหกรรมและเกษตรกรรม ยานยนต์ไฟฟ้า การบินอวกาศ เทคโนโลยีควอนตัม และวัสดุใหม่ ๆ ทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งจีนยังตามหลังสหรัฐฯอยู่ในขณะนี้
ยกตัวอย่างการใช้ “พลังการผลิตใหม่” ในภาคเกษตรกรรม ซึ่งจะเห็นความเปลี่ยนแปลงได้ง่ายทีสุด เพียงเดินทางไปตามท้องไร่ท้องนาไม่ไกลจากตัวเมืองนัก แต่ก่อนเราจะเห็นไร่นาถูกแบ่งเป็นแปลงเล็กแปลงน้อยไม่ติดต่อกันเป็นผืน มีเกษตรกรก้มหน้าก้มตาทำงานกันเหน็ดเหนื่อยโดยมีเครื่องจักรและอุปกรณ์ช่วยทุ่นแรงน้อยมาก แต่ทุกวันนี้ภาพดังกล่าวได้เปลี่ยนไปแล้ว ไร่นาถูกนำมารวมกันเป็นผืนใหญ่เพื่อจะได้ใช้เครื่องทุ่นแรงได้เต็มที่ มีรถแทรกเตอร์ไร้คนขับวิ่งสวนกันไปมาอย่างมีระเบียบ ทำหน้าที่ไถพรวน หว่านเมล็ดพันธุ์ หรือเก็บเกี่ยวพืชผลให้แล้วเสร็จเป็นแถวเป็นแนวน่าดูมาก ส่วนบนท้องฟ้าก็มีโดรนบินว่อนไปมาโปรยยาฆ่าแมลงและปุ๋ยไปทั่ว มีเกษตรกรคอยบังคับเครื่องอยู่เพียงคนสองคนเท่านั้น ในยุ้งฉางก็ใช้ระบบสายพานในการลำเลียงสิ่งของ ใช้คอมพิวเตอร์เป็นตัวควบคุมอุณหภูมิและความชื้น ฯลฯ
หันไปดูทางด้านอุตสาหกรรม ในอดีตสิ่งที่เห็นคือคนงานที่ตั้งอกตั้งใจคอยกำกับการทำงานของเครื่องจักร แต่ทุกวันนี้หุ่นยนต์ได้เข้ามาทำงานเหล่านี้แทนเป็นส่วนใหญ่ มีเจ้าหน้าที่ไม่กี่คนคอยดูแลการทำงานของหุ่นยนต์ แม้แต่รถยกที่ใช้เคลื่อนย้ายสินค้าก็ไม่ต้องมีคนขับ แต่สามารถจัดเก็บสินค้าเข้าที่ตั้งแต่พื้นถึงหลังคาได้อย่างเป็นระเบียบ
สภาพการทำงานยุคใหม่สะท้อนให้เห็นว่า การผลิตแต่ดั้งเดิมที่ใช้แรงงานคนเป็นหลักได้เปลี่ยนไปแล้ว กระบวนการทำงานแบบอัตโนมัติที่มีความแม่นยำสูงและรวดเร็วได้เข้ามาแทนที่ ทั้งหมดนี้เป็นผลพวงจากแนวคิดที่ผู้นำจีนมุ่งมั่นที่จะยกระดับพลังการผลิตรูปแบบใหม่ที่มีคุณภาพสูง โดยการประสานเทคโนโลยีทันสมัยทุกชนิดทั้งดิจิทัล ปัญญาประดิษฐ์ บิ๊กดาต้า ฯลฯ ให้สามารถเชื่อมประสานกันเป็นห่วงโซ่อัตโนมัติ แต่ละหน่วยงานทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ มีความแม่นยำสูงและรวดเร็ว ด้วยพลังการผลิตคุณภาพใหม่เช่นนี้ การผลิตด้านต่างๆ นอกจากเปลี่ยนไปสู่คุณภาพใหม่แล้ว ยังช่วยลดต้นทุนการผลิตได้เป็นกอบเป็นกำ โดยเฉพาะเมื่อจีนหันเหการผลิตไปสู่การสร้างนวัตกรรมที่เน้นความเป็นสีเขียว ประหยัดพลังงาน คาร์บอนต่ำ พลังการผลิตของจีนก็ยิ่งก้าวกระโดดขึ้นไปอีกก้าวหนึ่ง สินค้าจีนจะมีความสามรถในการแข่งขันระดับโลกมากขึ้น โดยจีนมุ่งมั่นว่าจะสามารถก้าวขึ้นมายืนอยู่ในระดับแนวหน้าสุดของสายการผลิต กลายเป็นโรงงานโลกที่ทันสมัยด้วยเทคโนโลยีที่ล้ำหน้า
ที่พูดมาทั้งหมด เรายังจำกัดความหมายของคำว่า “พลังการผลิต” ไว้ที่ปัจจัยการผลิตต่าง ๆ เช่น เครื่องมือ เครื่องจักร โครงสร้างพื้นฐาน องค์ความรู้ในการยกระดับพลังการผลิต ฯลฯ แต่ที่ยังไม่ได้พูดถึงก็คือ “คน” ซึ่งก็เป็นปัจจัยการผลิตชนิดหนึ่งด้วย “คน”เป็นปัจจัยการผลิตที่สำคัญ ถ้าปราศจาก”คน” การผลิตใด ๆ ก็เกิดขึ้นไม่ได้ ในทางกลับกัน หากพลังการผลิตด้านอื่น ๆ พัฒนาไปเรื่อย ๆ จนความต้องการ “คน” น้อยลงไปตามลำดับ ปัญหาที่ถกกันมากก็คือ เด็กหนุ่มสาวรุ่นใหม่จะพากันตกงานเพราะถูกพลังการผลิตที่ทันสมัยแย่งงานไปทำจนหมดหรือไม่ เรื่องนี้ทางการจีนก็ได้เตรียมมาตรการรองรับไว้แล้วเช่นกัน นั่นคือ จะต้องพัฒนาคนพร้อมกับการพัฒนาพลังการผลิตรูปแบบต่าง ๆ เช่น เปิดคอร์สฝึกอบรมให้หลากหลายและมากขึ้น ๆ สร้างคนรุ่นใหม่ที่ก้าวทันการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี เพราะเมื่อกล่าวถึงที่สุดแล้ว “ทรัพยากรคน” นั่นแหละที่สำคัญที่สุด ถ้าไม่มีทรัพยากรคนที่มีความรู้ความสามารถ พลังการผลิตที่ทันสมัยก็เกิดขึ้นไม่ได้ แทนที่จะห่วงว่าคนจะตกงานเพราะถูกเทคโนโลยีเข้าแทนที่ กลับต้องฝึกอบรมคนให้สามารถใช้ปัญญาสร้างสรรค์พลังการผลิตใหม่ ๆ ขึ้นมาให้มาก ๆ หุ่นยนต์จะเกิดขึ้นได้อย่างไรถ้าไม่ใช่ “คน” เป็นผู้สร้าง
คำว่า “ตกงาน” จึงไม่น่ากลัวสำหรับประเทศที่มีเป้าหมายชัดเจนในการพัฒนา และเตรียมมาตรการต่าง ๆ ไว้รองรับ คนที่จะตกงานก็มีแต่คนที่ไม่ยอมพัฒนาตนให้ทันยุคทันสมัยเท่านั้น
