เมื่อพูดถึง เทศกาลไหว้พระจันทร์ หลายคนคงคิดถึงการนำขนมไปไหว้บูชาพระจันทร์ในช่วงค่ำคืนเท่านั้น แต่อาจยังไม่รู้ว่าแท้จริงแล้วเทศกาลไหว้พระจันทร์ มีความสำคัญกับชาวจีนไม่ต่างจากวันตรุษจีนเลย และยังถือเป็นวันหยุดนักขัตฤกษ์ในประเทศจีนอีกด้วย ซึ่งชื่อเทศกาลไหว้พระจันทร์นั้นเป็นคำเรียกของคนไทยที่เห็นลูกหลานคนจีนปฏิบัติกันมา แต่อันที่จริงแล้ว เทศกาลนี้ในภาษาจีนมีชื่อเรียกว่า จงชิวเจี๋ย 中秋节 ที่แปลว่า เทศกาลกลางฤดูใบไม้ร่วง เนื่องจากตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ตามปฏิทินจันทรคติ และยังอยู่ในช่วงเดือนกันยายนถึงตุลาคมที่เป็นช่วงกลางฤดูใบไม้ร่วง จึงเป็นที่มาของชื่อเทศกาลนี้ โดยในอดีตจะเป็นวันเฉลิมฉลองหลังการเก็บเกี่ยวในช่วงฤดูใบไม้ร่วง ก่อนเข้าสู่ฤดูหนาวที่ไม่สามารถเพาะปลูกพืชได้ ซึ่งกิจกรรมที่แต่ละครอบครัวจะปฏิบัติกันในวันนี้ก็คือ การไหว้พระจันทร์

ตามประวัติแล้ว พิธีการไหว้พระจันทร์นี้มีบันทึกไว้มากกว่า 2,000 ปีแล้ว แต่ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับต้นกำเนิดของเทศกาลนี้ยังคงไม่เป็นที่แน่ชัดและเรื่องเล่ามักจะแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น

มีตำนานกล่าวถึงต้นกำเนิดการไหว้พระจันทร์มากมายหนึ่งในนั้นคือตำนานเกี่ยวกับกระต่ายบนดวงจันทร์ กล่าวไว้ว่าในอดีตกาลมีหญิงงามนางหนึ่งมีนามว่า ฉางเอ๋อ นางได้ดื่มยาอายุวัฒนะแล้วลอยขึ้นไปอยู่บนดวงจันทร์ เมื่อครั้งบ้านเมืองมีโรคระบาด ฉางเอ๋อที่เฝ้ามองอยู่บนดวงจันทร์รู้สึกสงสารชาวบ้านที่ป่วยไข้ จึงส่งกระต่ายตำยาของตนแปลงกายเป็นมนุษย์มาช่วยเหลือชาวบ้าน เมื่อชาวบ้านหายจากโรคภัย กระต่ายน้อยก็กลับขึ้นไปบนดวงจันทร์ตามเดิม ชาวบ้านจึงได้ทำการบูชาพระจันทร์เพื่อเป็นการขอบคุณฉางเอ๋อและเจ้ากระต่ายที่ได้ช่วยพวกเขาไว้

ส่วนอีกตำนานได้กล่าวไว้ว่า ในอดีตเมื่อครั้งมองโกลเข้ามายึดครองแผ่นดินจีน ชายคนหนึ่งนาม จูหยวนจาง วางแผนทำการปฏิวัติยึดแผ่นดินจีนคืนจากชาวมองโกล จึงคิดอุบายนัดรวมพลเพื่อสังหารทหารมองโกลพร้อมกันในคืน 15 ค่ำ เดือน 8 โดยนำสาส์นสอดไส้ไว้ในขนมไหว้พระจันทร์และส่งต่อกันไป ทำให้ในคืนที่มีการนัดรวมพลสามารถสังหารทหารมองโกลและยึดแผ่นดินจีนคืนได้ในที่สุด เพื่อเป็นการเฉลิมฉลองและระลึกถึงการกอบกู้แผ่นดินในสมัยนั้น จึงเกิดเป็นการไหว้ขนมไหว้พระจันทร์ขึ้นมา

ส่วนในปัจจุบัน เทศกาลไหว้พระจันทร์นี้เปรียบเสมือนวันรวมตัวกันของครอบครัว เนื่องจากมีหลายครอบครัวที่สมาชิกในบ้านต้องออกไปทำงานหรืออาศัยอยู่ในพื้นที่ห่างไกล วันนี้จึงเป็นวันที่ทั้งครอบครัวได้กลับมาอยู่รวมกันอีกครั้ง อีกทั้งคนจีนเองมีความเชื่อเกี่ยวกับพระจันทร์ว่าเป็นตัวแทนสื่อความคิดถึงให้แก่กันอีกด้วย ดังนั้นกิจกรรมที่มักปฏิบัติกันในช่วงเทศกาลไหว้พระจันทร์ส่วนใหญ่จะเป็นกิจกรรมในครอบครัว อย่างการรับประทานอาหารร่วมกันในตอนเย็น พอตกค่ำ ผู้หญิงในครอบครัวก็จะนำเอาขนมผลไม้ออกมาวางที่โต๊ะกลางแจ้งเพื่อบูชาพระจันทร์ และที่ต้องเป็นผู้หญิงเท่านั้นก็เพราะความเชื่อที่ว่าเทพแห่งดวงจันทร์นั้นเป็นสตรีจึงต้องให้ผู้หญิงเป็นคนทำ พิธีจะเริ่มตั้งแต่ช่วงหนึ่งทุ่มไปจนถึงเที่ยงคืน ในระหว่างนั้นคนในครอบครัวก็จะมานั่งชมพระจันทร์ด้วยกัน เมื่อจบพิธีก็จะนำเอาขนมไหว้พระจันทร์มาตัดแบ่งกินกันในครอบครัว โดยต้องตัดแบ่งเท่ากันทุกชิ้นและครบตามจำนวนคนในครอบครัวพอดี ห้ามขาดห้ามเกิน ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความรักและความสามัคคีกันในครอบครัว

รูปที่ 1 ครอบครัวคนจีนในคืนวันไหว้พระจันทร์

เมื่อพูดถึงวันไหว้พระจันทร์แล้ว สิ่งที่ขาดไม่ได้ตามประเพณีเลยก็คือ ขนมไหว้พระจันทร์ ซึ่งขนมชนิดนี้นอกจากจะใช้ในพิธีไหว้พระจันทร์แล้ว ยังถือเป็นขนมมงคลที่นิยมให้แก่ผู้อื่นเพื่อแสดงถึงมิตรไมตรีที่ดีต่อกัน และยังเป็นขนมที่ทุกคนในครอบครัวจะมานั่งทานร่วมกันในคืนวันไหว้พระจันทร์อีกด้วย ในอดีตแต่ละบ้านจะมีการทำขนมไหว้พระจันทร์กันเองในช่วงเทศกาล โดยใช้ไม้จากต้นสาลี่หรือพุทรามาทำเป็นแม่พิมพ์แกะสลักลวดลายมงคล แต่เนื่องจากขนมไหว้พระจันทร์ต้องใช้ทั้งเวลาและความประณีตในการทำ ปัจจุบันจึงนิยมซื้อกันตามร้านขายขนมทั่วไปแทน ในช่วงเดือนกันยายนถึงเดือนตุลาคมเราจึงเห็นร้านขนมแต่ละแห่งมีขนมไหว้พระจันทร์หลากหลายรูปแบบออกมาให้เลือกซื้อกัน มีทั้งที่เป็นแบบไส้ดั้งเดิมอย่าง เม็ดบัว โหงวยิ้ง เกาลัด ลูกพลัม บัวหิมะ หรือเป็นแบบที่ประยุกต์ให้เด็กยุคใหม่ทานได้ง่ายขึ้นอย่าง ชาเขียว คัสตาร์ด กุหลาบ ซึ่งขนมไหว้พระจันทร์ที่มีให้เลือกซื้อหลากหลายรูปแบบนี้ก็ถือเป็นอีกหนึ่งสีสันในช่วงเทศกาลวันไหว้พระจันทร์ในประเทศจีนเลยก็ว่าได้

รูปที่ 2 ขนมไหว้พระจันทร์

ถึงแม้เทศกาลไหว้พระจันทร์จะมีต้นกำเนิดที่ไม่แน่ชัด ไม่ว่าจะเป็นการบูชาเทพเจ้าที่เคยช่วยเหลือมนุษย์ไว้ หรือเพื่อระลึกถึงคุณงามความดีของบรรพบุรุษที่กอบกู้ประเทศชาติ แต่สุดท้ายแล้วสิ่งสำคัญคือการนำคนในครอบครัวที่ต้องอยู่ห่างไกลกันให้กลับมาอยู่ร่วมกันอีกครั้ง ได้ทำกิจกรรมร่วมกัน ใช้เวลาร่วมกัน มองดวงจันทร์ในช่วงเวลาที่สวยที่สุดด้วยกันอีกครั้งและจะเป็นเช่นนี้ต่อไปในทุกๆ ปี

ที่มาของรูป :

รูปที่ 1 ครอบครัวคนจีนในวันไหว้พระจันทร์ https://www.bestpricetravel.com/travel-guide/mid-autumn-festival-traditions-in-vietnam-337.html

รูปที่ 2 รูปที่ 2 ขนมไหว้พระจันทร์ https://www.thehongkongcookery.com/2014/09/five-nuts-mooncake-part-ii.html

ที่มาของเนื้อหา: https://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_804_2005-01-13.html