ภาพจาก www.flickr.com/photos/kartlasarn/6477880613

"ทิเบต" เป็นเขตปกครองตนเองของประเทศจีนที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม ตั้งอยู่ใจกลางทวีปเอเชียบนพื้นที่ราบสูงที่สุงที่สุดในโลก จึงได้รับฉายาว่าเป็น "ดินแดนหลังคาโลก" ซึ่งทิเบตมีสภาพอากาศหนาวจัดและความกดอากาศต่ำ แต่ท่ามกลางสภาพอากาศที่โหดร้าย หลายคนกลับใฝ่ฝันว่าต้องไปให้ได้สักครั้งหนึ่งในชีวิต

นอกจากเรื่องความท้าทายของสภาพอากาศ สถานที่ที่งดงามดุจสวนสวรรค์บนดิน สิ่งที่เป็นเสน่ห์ดึงดูดนักเดินทางจากทั่วทุกมุมโลกให้มาเยือนดินแดนแห่งนี้ก็คือ วิถีชีวิตและวัฒนธรรมที่หลากหลายแต่เรียบง่าย อันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของชาวทิเบตนั่นเอง โดยได้มีการถ่ายทอดออกมาผ่านภาษา วรรณกรรม และผลงานศิลปะที่น่าทึ่งมากมาย บทความนี้ได้หยิบ 5 งานศิลปะของชาวทิเบตที่น่าสนใจในงานนิทรรศการ "มรดกวัฒนธรรมภูมิปัญญาจีน" ที่ศูนย์วัฒนธรรมจีน กรุงเทพฯ มาเล่าให้ฟัง ซึ่งแต่ละอย่างล้วนบ่งบอกถึงอารยธรรมทิเบตที่สืบทอดกันมาเป็นเวลาหลายพันปี

1. ปี่เชียงตี๋ เป็นเครื่องดนตรีชนิดเป่าของชาวจีนที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานกว่าสองพันปี เป็นที่นิยมในถิ่นที่อยู่อาศัยของชนเผ่าชาวเชียงฉู ภายในเขตปกครองตนเองทิเบต และชาวเชียงฉูในเขตอาป้าโจว การเป่าขลุ่ยชนิดนี้ต้องใช้เทคนิคขั้นสูงตรงในการขับลมเข้าสู่ปอดผ่านจมูกและเป่าขลุ่ยทางปากอย่างต่อเนื่องยาวนานหลายนาที ซึ่งจะดูเหมือนว่าผู้เป่าไม่ได้หายใจ ศิลปินบางคนสามารถเป่าเป็นเพลงอย่างต่อเนื่องโดยแทบไม่ต้องหยุดพัก ทั้งนี้ ตัวขลุ่ยผลิตจากไม้ไผ่น้ำมันที่มีความเรียวยาวเป็นพิเศษ พบได้ในพื้นที่ราบสูง 3,500-4,000 เมตรเหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง

2. ภาพจิตรกรรมถังข่า เป็นวิจิตรศิลป์ชั้นสูงในวัฒนธรรมชาวทิเบต ซึ่งมีเอกลักษณ์ของตนอย่างชัดเจน เน้นถ่ายทอดเรื่องราวประวัติศาสตร์ บุคคลในตำนาน หลักธรรมแห่งพุทธศาสนา ขนบธรรมเนียม เทพนิยาย และเรื่องเล่าขานของชาวบ้าน งานศิลปะนี้จึงเป็นการสะท้อนมิติที่หลากหลายทั้งสังคม การเมือง เศรษฐกิจ ประวัติศาสตร์ และศาสนา ผ่านภาพเขียนที่ประณีตงดงาม มักสร้างความประทับใจแก่ผู้พบเห็น เนื่องจากมีองค์ประกอบภาพที่เน้นระเบียบแบบแผน โครงสร้างภาพมีความสมมาตร สมดุลและอิ่มเอิบในลายเส้นที่สลับซับซ้อน แต่เว้นช่องว่างไว้ให้เกิดอรรถรสเชิงศิลป์ ซึ่งภาพเขียนเหล่านี้แสดงออกถึงสภาพแวดล้อมที่ชาวทิเบตอาศัยอยู่ไม่ว่าจะเป็นดินแดนที่กว้างใหญ่บนที่ราบสูง ความงามทางธรรมชาติที่บริสุทธิ์ และนิสัยใจคอที่ตรงไปตรงมาและเปิดกว้าง

3. ภาพพิมพ์ไม้เสียงปา เป็นอีกหนึ่งศิลปะที่สะท้อนวิถีชีวิต ภาษา วัฒนธรรม กฎเกณฑ์ทางสังคมของชาวทิเบต รวมถึงกิจกรรมเชิงสัญลักษณ์ในพิธีทางศาสนาหรือสันทนาการของสังคมชาวทิเบต ซึ่งเปี่ยมไปด้วยความสุขบนพื้นที่ราบสูงทางทิศตะวันตกของมณฑลเสฉวน ทั้งนี้ ภาพพิมพ์ไม้เสียงปาคือการนำไม้กระดานมาแกะสลักขึ้นเป็นแม่พิมพ์แล้วนำมาพิมพ์เป็นภาพที่เกิดจากความคิดสร้างสรรค์ของจิตรกรทิเบตยุคปัจจุบัน โดยได้หยิบวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี สภาพแวดล้อมทางสังคมชาวทิเบต มาถ่ายทอดผ่านงานศิลปะทำให้มีชีวิตชีวาขึ้นในยุคสมัยใหม่ เป็นการผสมผสานเทคนิคภาพพิมพ์แบบดั้งเดิมกับศิลปะการเขียนภาพถังข่าได้อย่างลึกซึ้ง

4. ธูปหอมทิเบต เป็นหัตถกรรมโบราณที่มีเสน่ห์ มักใช้ในพิธีบวงสรวง บางครอบครัวนิยมใช้บูชาขจัดปัดเป่าสิ่งอัปมงคลในบ้าน ซึ่งธูปหอมทิเบตมีกระบวนการผลิตที่แฝงไว้ด้วยแก่นความรู้ทางประเพณีวัฒนธรรมเฉพาะตน ส่วนผสมประกอบด้วยดอกคำฝอยทิเบต ดอกบัวหิมะทิเบต เครื่องหอมจากกวางชะมด จันทน์เทศทิเบต เป็นต้น โดยมีสูตรการผลิตที่แตกต่างกันตามแต่ละพื้นที่ จึงให้กลิ่นหอมหวนไม่ซ้ำกันกัน อย่างไรก็ตาม ธูปหอมนี้มีสรรพคุณทางเภสัชกรรมสูง

6. โจ้วอู่ หรือศิลปะการเต้นระบำของชาวทิเบตม้าขาว ซึ่งแต่ก่อนเป็นการเต้นเพื่อบูชายันต์ในเทศกาลเฉลิมฉลองต่างๆ ผู้เต้นระบำต้องสวมหน้ากากเทพเจ้าในตำนาน ตัวแทนของนก หรือสัตว์ชนิดต่างๆ จึงได้อีกชื่อหนึ่งว่า "ระบำ 12 หน้ากาก" โดยหน้ากากเป็นการประดิษฐ์จากไม้แกะสลัก แต่งแต้มสีสันที่ฉูดฉาดเกินจริง ท่าทางการเต้นจะไม่มีแบบแผนอย่างตายตัว แต่มีความงดงามเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ทำให้เกิดความรู้สึกฮึกเหิมและลึกลับไปในเวลาเดียวกัน

โดย: ณจักร วงษ์ยิ้ม

ภาพ: อรอนงค์ อรุณเอก