เมื่อไม่นานมานี้ คุณนภา อตมกูลศรีขอให้เราแนะนำกระถางธูปจีนที่วิจิตรประณีตและมีประวัติศาสตร์ยาวนาน รายการ"เล่าเรืองเมืองจีน"วันนี้่ เราขอเสนอข้อมูลเกี่ยวกับกระถางธูปจีนตามคำขอของคุณนภา อตมกูลศรีค่ะ

ชาวจีนมีประเพณีการจุดธูปที่สืบทอดกันมานาน โดยเฉพา่ะคนสมัยโบราณ นิยมจุดเครื่องหอมมาก ดังนั้น กระถางธูปอันเป็นภาชนะจุดเครื่องหอมจึงมีใช้กันในชีวิตประจำวันของชาวจีนอย่างกว้างขวาง ประโยชน์ของกระถางธูปที่สำคัญมี 3 อย่างได้แก่ หนึ่ง ใช้จุดธูปและเครื่องหอมเพื่อให้เสื้อผ้าติดกลิ่นหอม ในสมัยโบราณไม่มีน้ำหอม ถ้าไปเข้าเฝ้าจักรพรรดิหรือไปพบกับบุคคลที่มีฐานะ ต้องใส่เสื้อผ้าที่ได้อบกลิ่นหอมแล้ว จึงจะไม่เสียมารยาท ดังนั้น สังคมจีนสมัยก่อนจึนมีประเพณีการจุดเครื่องหอมอบเสื้อผ้า แม้ว่าจะเป็นการคบค้าสมาคมและการไปมาหาสู่กันระหว่างคนธรรมดา ก็จะปฏิบัติตามประเพณีดังกล่าว สอง กระถางธูปเป็นสิ่งที่จำเป็นในห้องอ่านหนังสือ ปัญญาชนสมัยโบราณนิยมจุดธูปดอกหนึ่งในห้องอ่านหนังสือ กลิ่นหอมที่อบอวนในห้องจะทำให้ผู้อ่านมีสมาธิ เป็นการสร้างบรรยกาศการศึกษาที่สงบ นอกจากนั้น กลิ่นหอมยังจะกระตุ้นสมองและประสาทของผู้อ่าน ทำให้อ่านและจดจำได้ดียิ่งขึ้น เท่ากับเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพในการอ่าน สาม จุดธูปไหว้พระพุทธรูป ข้อนี้คงไม่ต้องอธิบายมากนะคะ

ก่อนสมัยราชวงศ์ฮั่น จีนก็มีกระถางธูปที่ทำด้วยเครื่องปั้นดินเผา เครืองเคลือบ ทองแดง ทองสัมฤทธิ์ เหล็กและกระเบื้องเป็นต้น เมื่ออุตสาหกรรมหล่อภาชนะทองแดงพัฒนาไปอย่างรวดเร็วในช่วงปลายราชวงศ์หยวนและต้นราชวงศ์หมิง กระถางธูปที่ทำด้วยวัตถุอื่นๆค่อยๆถูกกระถางธูปที่ทำด้วยทองแดนเข้าแทนที่ รัชกาลซวนเต๋อเป็นยุคทองแห่งการสร้างกระถางธูปทองแดง

กระถางธูปเลื่องชื่อที่ผลิตในราชวงศ์ฮั่นเรียกว่า"โป้ะซานหลู" ทำด้วยทองสัมฤทธิ์ ฐานล่างของกระถางธูปคล้ายกับที่รองถ้วยดื่มเหล้าในปัจจุบัน ฝากระถางจะแกะสลัีกด้วยลวดลายเหมือนไหล่เขาที่ขึ้นๆลงๆหรือแกะเป็นรูปดอกไม้สวยงามและสัตว์ประหลาด รูบนฝาเป็นที่ระบายกลิ่นหอม ประเพณีการจุดธูปทำความสะอาดห้องและวิวัฒนาการของกระถางธูปได้รับอิทธิพลจากความเชื่อเทวดาในลัทธิเต๋าซึ่งเป็นที่นิยมกันในสังคมสมัยนั้น จนถึงราชวงศ์ถัง ศาสนาพุทธแพร่หลายรุ่งเรืองมาก ทำให้ความต้องการในการจุดธูปและเครื่องหอมเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว รูปร่างของกระถางธูปก็มีแบบแผนมากขึ้นและสลับซับซ้อนยิ่งขึ้น ส่วนวัตถุที่ใช้สร้างกระถางธูปก็มีมากขึ้น อาทิเช่นทองสัมฤทธิ์ เครื่องเขิน เงินและทองเป็นต้น ฝีมือการสร้างกระถางธูปในสมัยราชวงศ์ถังวิจิตรประณีตมาก ทำให้กระถางธูปกลายเป็นศิลปกรรมที่วิจิตรและสูงค่า

เนื่องจากเทคโนโลยีการทำเครื่องปั้นตินเผาได้รับความก้าวหน้าอย่างมากในราชวงศ์ซ่ง ท้องที่ต่างๆของจีนจึงผลิตกระถางธูปสไตล์หลากหลายมาก กระถางธูปสมัยนี้ส่วนใหญ่เป็นเครื่องเคลือบที่เลียนแบบเครื่องทองสัมฤทธิ์สมัยก่อน เช่นตี่ง(ภาชนะที่ใช้สำหรับหุงหาอาหารในสมัยโบราณ ซึ่งมี 3 ขา 2 หู) กรรมวิธีเผาดินเหนียวเป็นข้อจำกัดที่ทำให้ช่างฝีมือไม่สามารถสร้างภาพและลวดลายที่ละเอียดประณีตได้มาก แต่ก็กลับจะทำให้กระถางธูปดินเผาของราชวงศ์ซ่งมีความสวยแบบเรียบๆ ด้วยเหตุนี้ กระถางธูปดินเผาในราชวงศ์ซ่งจึงเป็นที่ยอมรับในฐานะค่อนข้างสูงในประวัติศาสตร์ศิลปกรรมของจีน เนื่องจากมีสไตล์สวยที่เรียบง่ายและต้นทุนการผลิตต่ำ ทำให้ผลิตได้มากและใช้กันอย่างกว้่างขวาง แต่ข้อด้อยที่ดินเผาทนความร้อนสูงมากไม่ได้และแตกง่ายทำให้กระถางธูปดินเผาไม่สามารถเข้าแทนที่กระถางธูปทองสัมฤทธิ์ได้ทั้งหมด กระถางธูปทองสัมฤทธิ์ในสมัยราชวงศ์ซ่งและหยวนมีข้อเสียอย่างหนึ่งคือ ขึ้นสนิมง่าย เมื่อใช้นานแล้วความมันเงาของผิวภายนอกก็จะหมองคล้ำไป ทำให้ไม่สวยเหมือนเดิม การคิดประดิษฐ์กระถางธูปซวนเต๋อหลูในราชวงศ์หมิงได้แก้ไขปัญหากระถางธูปโลหะเป็นสนิมอย่างดี เนื่องจากสังคมสมัยนั้นจึงมีความต้องการที่จะใช้กระถางธูปโลหะที่สวยงามและไม่ขึ้นสนิมได้ง่าย กระถางธูปซวนเต๋อหลูทำด้วยโลหะทองแดงผสมชนิดหนึ่งจึงสอดคล้องกับความต้องการของผู้คนได้อย่างดี

ท่านผู้ฟังคะ รายการ"เล่าเรื่องเมืองจีน"วันนี้ใกล้หมดเวลาแล้ว ในรายการครั้งหน้า ดิฉันจะแนะนำข้อมูลที่น่าสนใจเกี่ยวกับกระถางธูปจีนต่อ โดยเฉพาะกระถางธูปซวนเต๋อหลูซึ่งเป็นตัวแทนของกระถางธูปโลหะดีเด่นที่ผลิตในราชวงศ์หมิงของจีน และเครื่องหัตถกรรม"จิ่งไทหลัน"ที่มีชื่อเสียงโด่งดังทั่วโลกซึ่งก็ผลิตในราชวงศ์หมิงเช่นกัน หวังว่า คุณนภา อตมกูลศรีและผู้ฟังอื่นๆที่สนใจเรื่องนี้จะติดตามฟังต่อนะคะ