สวัสดีครับท่านผู้ฟัง รายการรื่นรมย์ชมจีนวันนี้ ผมนิรันดร์ อุตมฉันท์จะพาท่านผู้ฟังไปชมภาพวาดในขวดยานัตถุ์และภาพกระดาษตัดซึ่งเป็นศิลปะที่มีชื่อเสียงของจีนนะครับ ก่อนอื่น ผมจะพาท่านไปทำความรู้จักกับยานัตถุ์และขวดยานัตถุ์กันครับ

ยานัตถุ์เป็นสมุนไพรบดละเอียด ใช้แก้หวัดคัดจมูก มีกำเนิดในอเมริกากลาง Matteo Ricci หมอสอนศาสนาชาวอิตาลี เป็นคนนำเข้าไปเผยแพร่ในประเทศจีนเมื่อต้นศตวรรษที่ 17

ขวดยานัตถุ์จากยุโรปเป็นขวดแก้วธรรมดา ๆ เล่ากันว่า วันหนึ่ง ขุนนางจีนคนหนึ่งเกิดอยากยานัตถุ์ขึ้นมา แต่ยาในขวดหมดพอดี เขาจึงเอาไม้เล็ก ๆ เข้าไปคุ้ยเขี่ยยาในขวด ได้ยาจำนวนหนึ่งพอสูดแก้ขัดได้ แต่สิ่งที่ทำให้เขาทึ่งก็คือ เส้นสายที่เขาใช้ไม้เข้าไปขูดในขวด ปรากฏเป็นลวดลายแปลกตามาก

กล่าวกันว่า นี่เป็นจุดเริ่มต้นของศิลปะการวาดภาพในขวดยานัดถุ์ ซึ่งเป็นศิลปะของจีนเองไม่เกี่ยวกับฝรั่ง

ศิลปะในขวดยานัตถุ์เฟื่องฟูมากในยุคชิง ราชสำนักชิงมักใช้ขวดยานัตถุ์ที่วาดโดยจิตกรฝีมือดี มอบเป็นของขวัญแก่ทูตานุทูต หรือมอบเป็นรางวัลแก่ข้าราชบริพารที่มีความดีความชอบ ยุคของจักรพรรดิกวางซู่เป็นยุคที่ศิลปะขวดยานัตถุ์เจริญสูงสุด

ความน่าทึ่งของมันอยู่ตรงที่ว่า ขวดยานัตถุ์มีปากนิดเดียว พื้นที่ขวดก็ไม่เกิน 7X5 ซม. แต่ทำไมจึงสามารถเขียนภาพที่มีทั้งรายละเอียดและประณีตคมชัดได้ราวกับวาดบนกระดาษ

คำตอบก็คือ เขาจะเหลาไม้ไผ่ให้เรียวเล็กกว่าก้านไม้ขีด ดัดให้งอ ส่วนปลายทำให้เล็กและแหลมเป็นพิเศษคล้ายตะขอ ใช้จุ่มสี แล้วบรรจงสอดเข้าไปวาดที่ผิวด้านในของขวด

ศิลปินขวดยานัตถุ์ของจีนแบ่งออกได้เป็น 3 สำนัก แต่ละสำนักมีจุดเด่นของตัวเอง สำนักหลู่นิยมวาดภาพตัวละครในนวนิยาย ในสำนักนี้มีผลงานชิ้นหนึ่งที่เลื่องลือมาก คนวาดสามารถเอาตัวละครทั้ง 108 คนในนวนิยายคลาสสิคเรื่อง "สุยหู่จ้วน" หรือ "ซ้องกั๋ง" บรรจุลงในขวดยานัตถุ์เล็กนิดเดียวได้อย่างไม่น่าเชื่อ

ปัจจุบัน ขวดยานัตถุ์ได้สูญเสียหน้าที่ดั้งเดิมของมันเสียแล้ว กลายเป็นงานศิลปะล้ำค่าที่นิยมสะสมกันในหมู่ผู้ดีชาวจีน

แต่ใครไปเที่ยวเมืองจีนเวลานี้ จะยังเห็นขวดยานัตถุ์สวย ๆ วางขายเต็มไปหมด สนนราคาก็ไม่แพง ความมหัศจรรย์ของมันทำให้นักท่องเที่ยวพากันซื้อไปเป็นที่ระลึก

ท่านผู้ฟังครับ เมื่อชมภาพวาดในขวดยานัตถุ์เสร็จแล้ว ต่อไปผมจะพาไปชมศิลปะภาพกระดาษตัดของจีนต่อนะครับ

ศิลปะการตัดกระดาษเป็นรูปต่าง ๆ ในภาษาจีนเรียกว่า "เจี๋ยนจื่อ" (Jian Zhi)

"เจี๋ยนจื่อ" เป็นศิลปะที่เกิดจากภูมิปัญญาของชาวบ้านแท้ ๆ แพร่หลายในหมู่ประชาชนแต่โบราณ เพราะใช้วัสดุง่าย ๆ ที่หาได้ในบ้าน โดยเฉพาะสตรีชอบฝึกตัดกระดาษในยามว่าง แต่ความหมายเชิงสัญลักษณ์ของการตัดกระดาษที่แท้จริง เกี่ยวข้องกับการบูชาเซ่นไหว้บรรพบุรุษและเทวดาฟ้าดิน ชาวจีนยุคก่อนนิยมตัดกระดาษหรือพับกระดาษเป็นรูปสัตว์ต่าง ๆ เพื่อฝังในสุสานบรรพบุรุษ หรือใช้บูชาฟ้าดินขอให้พืชผลอุดมสมบูรณ์

กระดาษตัดเก่าแก่ที่สุดเป็นรูปวัวคู่ ขุดพบในหลุมฝังศพอายุกว่า 1,500 ปี สมัยราชวงศ์เหนือใต้ แต่ผู้เชี่ยวชาญชี้ว่าน่าจะมีมาแล้วก่อนหน้านี้ โดยดูจากภาพของสตรีในยุคฮั่นและถัง ที่นิยมตัดกระดาษเงินกระดาษทองเป็นรูปสวย ๆ ประดับไว้บนศีรษะ

สมัยนี้ ศิลปะการตัดกระดาษยังคงแพร่หลายมาก แต่ความหมายเปลี่ยนไปกลายเป็นเรื่องสิริมงคล และความรู้สึกดี ๆ ไม่ว่าวันขึ้นปีใหม่ งานแต่งงาน หรือเทศกาลอะไรก็ตาม คนจีนจะเอากระดาษตัดสีแดงแผ่นโต ๆ ติดบนกระจกหน้าต่าง บนกำแพงบ้าน ตู้ โต๊ะ หรือวางทับใต้กระจกบนโต๊ะรับแขก เพื่อความสวยงามและความเป็นมงคล

หลักในการตัดภาพกระดาษ คือการจัดวางภาพในแนวราบเป็น 2 มิติ ไม่เน้นความสมจริงเท่ากับจินตนาการและความงาม จะเป็นภาพคน สัตว์ ทิวทัศน์ ดอกไม้ ตัวหนังสือมงคล จะต้องออกแบบให้มีลวดลายต่อเนื่องกันอย่างละเอียด ไม่เหลือพื้นที่ส่วนที่เป็นกระดาษมากจนเกินงาม

อุปกรณ์ที่ใช้ตัดคือกระดาษและกรรไกร ส่วนภาพที่จะตัดนั้นอยู่ในใจของศิลปินแล้ว ไม่ต้องขีดเขียนหรือร่างลงบนกระดาษก่อน ศิลปินเพียงแต่หมุนกระดาษผ่านคมกรรไกรในมือไปทางซ้ายทางขวาอย่างรวดเร็ว แล้วภายในเวลาเพียงไม่กี่นาที ภาพที่ออกมาก็สวยงามน่าจับใจ ศิลปินเอกทางด้านนี้คือ Wang Zigan เขาเริ่มฝึกตัดตั้งแต่ 13 ขวบ จนขณะนี้อายุกว่า 50 ปีแล้ว ใครมีโอกาสดู Wang Zigan ตัดกระดาษ ถือเป็นประสบการณ์ที่หาไม่ได้อีกแล้ว

ยังมีวิธีตัดอีกแบบหนึ่ง ใช้ทั้งมีดและกรรไกร วิธีนี้ศิลปินจะร่างแบบลงบนกระดาษก่อน แล้ววางลงบนกระดาษที่พับซ้อน ๆ กันนับสิบแผ่น เสร็จแล้วคนงานก็ใช้ทั้งมีดใหญ่ มีดเล็ก กรรไกรใหญ่ กรรไกรเล็ก ตัดตามแบบที่อาจารย์วางไว้ รูปแบบนี้อาจถือว่าเป็นการประดิษฐ์ศิลปะแบบ mass product ที่สอดคล้องกับยุคสมัยอย่างเหมาะเจาะ

ท่านผู้ฟังครับ รายการรื่นรมย์ชมจีนวันนี้ขอจบลงเพียงเท่านี้ ต่อไปขอเชิญท่านฟัง "วิทยาศาสตร์ การศึกษาและสุขภาพ" ดำเนินรายการโดยคุณหลิวหยงครับ