การตรวจสุขภาพและรักษาโรคของแพทย์แผนโบราณจีน เป็นความรู้ที่ได้มาจากวัฒนธรรมจีนดั้งเดิมในการรู้จักชีวิตและรู้จักปัจจัยของโรคภัยไข้เจ็บ ความรู้เกี่ยวกับชีวิตและโรคภัยไข้เจ็บของแพทย์แผนโบราณจีน มีต้นกำเนิดจากสมัยจักรพรรดิหวงตี้และฉีโป๋ในสมัยโบราณของจีน คัมภีร์ "หวงตี้เน่ยจิง" เป็นสัญลักษณ์การก่อรูปขึ้นของการตรวจสุขภาพและรักษาโรคของแพทย์แผนโบราณจีน มีประวัติศาสตร์มากว่า 2,000 ปีแล้ว ความรู้ในการตรวจสุขภาพตามแพทย์แผนโบราณจีน รวมทั้งศาสตร์หยินหยาง ทฤษฏีห้าธาตุ ลักษณะของอวัยวะ ทางเดินของเลือดลมในร่างกาย ชีพจร ลักษณะของโรค ปัจจัยการเกิดโรค การวินิจฉัยโรค วิธีการรักษาโรค และ "อู่ยุ่นลิ่วชี่"(ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ) เป็นต้น
การรักษาโรคตามหลักแพทย์แผนโบราณจีน จะอธิบายการเคลื่อนไหวของคนด้วยแนวคิด "หยินกับหยาง" ตลอดจนความสัมพันธ์ซึ่งกันและกันระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติและสังคม การรักษาความสมดุลทั้งหยินและหยางเป็นพื้นฐานการดำรงชีวิตของผู้คน ถ้าหยินกับหยางไม่สมดุลก็จะทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บ แพทย์แผนโบราณจีนจะอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติ ส่วนประกอบต่างๆ ของร่างกาย และเหตุผลการเกิดโรคด้วยทฤษฏีห้าธาตุ และรักษาโรคตามทฤษฏีดังกล่าว สภาพของอวัยวะเป็นการแสดงถึงความมีชีวิตของคน รวมทั้งสมรรถภาพและการเปลี่ยนแปลงของอวัยวะภายในร่างกายชนิดต่างๆ ตลอดจนการหมุนเวียนและกำเนิดของอารมณ์ ลมปราณ เลือด และของเหลวชนิดต่างๆ ในร่างกาย นอกจากนี้ "จิงลั่ว" หรือ "ชีพจร" เป็นทางเดินของเลือดลม มีบทบาทเชื่อมต่อทุกสัดส่วนของร่างกาย การจับชีพจรจึงเป็นพื้นฐานการวินิจฉัยและรักษาโรคของแพทย์แผนโบราณจีน และเป็นหลักเกณฑ์สำคัญของการฝังเข็มและการนวด อีกทั้งปัจจัยของโรคเป็นความรู้ทางด้านวิจัยเหตุผลและเงื่อนไขการเกิดโรค ต้องวิเคราะห์รวมกับปัจจัยภายนอกร่างกาย 6 ประการ ปัจจัยด้านอารมณ์ 7 ประการ ปัจจัยจากอาหารการกินและความเหน็ดเหนื่อย ทฤษฏีโอกาสในการป่วยเป็นทฤษฏีวิจัยกฎเกณฑ์การเกิดและการพัฒนาของโรค การวินิจฉัยโรคจะปฏิบัติตามหลักการมอง สูดดม ถาม และจับชีพจร วิเคราะห์บุคลิกภาพของผู้ป่วยและสรุปความ ตัดสินหาวิธีรักษาโรค กฎเกณฑ์การรักษาโรคจะเป็นกฎข้อบังคับและเชื่อมสัมพันธ์กับวิธีการรักษาโรค ซึ่งเหล่านี้ล้วนเป็นประสบการณ์รักษาโรคที่เป็นระยะเวลายาวนาน โดยจะเน้นถึงการปรับสมดุลของหยินกับหยาง ขับไล่สิ่งไม่ดี รักษาโรคตั้งแต่ต้นตอตามสภาพที่แตกต่างกันของแต่ละคน เวลา และสถานที่ ส่วน "อู่ยุ่นลิ่วชี่" เป็นวิชาวิจัยศึกษาดาราศาสตร์ สภาพดินฟ้าอากาศ และการเปลี่ยนแปลงจากสิ่งแวดล้อมภายนอกที่เป็นธรรมชาตินั้น ว่ามีอิทธิพลต่อสุขภาพและเจ็บไข้ได้ป่วยของมนุษย์แต่อย่างไร
แพทย์แผนโบราณจีนมีทฤษฏีและลักษณะวิธีพิเศษในการตรวจสุขภาพ โดยเห็นว่า การเกิดโรคเป็นการต่อสู้ระหว่างความเป็นธรรมและสิ่งอัปมงคล คัมภีร์ "หวงตี้เน่ยจิง" มีคำว่า "มีความเป็นธรรมอยู่ ความอัปมงคลแทรกแซงไม่ได้" "เมื่อสิ่งอัปมงคลเข้าสู่ร่างกาย ย่อมจะเกิดปัญหาเลือดลมอ่อนแอ" โดยมีหนังสือ "ซางหานจ๋าปิ้งลุ่น" บันทึกโรคชนิดต่างๆ ไว้จำนวนมากมาย และหนังสือ "อธิบายต้นกำเนิดบรรดาโรค" ของราชวงศ์สุย ได้บันทึกปรากฎการณ์ของโรค 1,720 ชนิด ไว้ใน 67 หมวดหมู่
(Ton/Ping)
