เทศกาลชิงหมิง หรือ เช็งเม้ง 清明节 (qing ming) เป็นเทศกาลที่มีประวัติความเป็นมานานกว่า 2000 ปี และถือเป็นเทศกาลสำคัญ 1 ใน 8 เทศกาลของชาวจีน โดยปกติจะตรงกับปฏิทินจีนในวันที่ 5 เมษายน ของทุกปี ซึ่งรัฐบาลจีนประกาศให้เป็นวันหยุดราชการ หากปีไหนโชคดี ตรงกับวันหยุดหรือติดกับวันเสาร์อาทิตย์ ก็จะได้หยุดยาวต่อเนื่องกัน 3 วัน ทำให้เป็นโอกาสอีกครั้งที่ชาวจีนจะใช้เวลาในการไปกราบไหว้บรรพบุรุษและท่องเที่ยว

โดยปกติแล้ว ช่วงเทศกาลเช็งเม้ง ในเดือนเมษายนจะเป็นช่วงเวลาเปลี่ยนผ่านของฤดูกาลชาวจีนเผชิญความเยือกเย็นจากอากาศหนาวอันยาวนานถึง 5 เดือน ดังนั้น เมื่ออากาศเริ่มอุ่นขึ้น คลายความเย็นลง ต้นไม้ออกดอกบานสะพรั่ง สีสันสดใส ไม้ผลิใบเขียวชะอุ่ม บางครั้งก็อาจมีฝนตกปรอยๆ จึงเป็นช่วงเวลาแห่งความแจ่มใส รื่นรมย์ บรรยากาศสดชื่น ท้องฟ้าใสสว่าง ทุกคนก็อยากออกไปนอกบ้านและมีกิจกรรมกลางแจ้ง จึงกล่าวได้ว่า วันหยุดที่มีในช่วงนี้ เป็นเวลาทองให้ชาวจีนได้ไปพักผ่อนกัน หลังจากหยุดยาวมาแล้วเมื่อครั้งตรุษจีน

เทศกาลเช็งเม้ง ยังมีความหมายและความสำคัญต่อครอบครัวชาวจีน นั่นคือ เป็นโอกาสที่ลูกหลานจะได้ไปกราบไหว้บูชา เคารพสุสานของบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว เป็นการแสดงความกตัญญู ซึ่งเป็นความประเพณีความเชื่อที่ได้รับอิทธิพลจากปรัชญาลัทธิขงจื้อ และฝังรากลึกแนบแน่นอยู่กับวัฒนธรรมสังคมจีนมาต่อเนื่องยาวนาน

นับเป็นกุศโลบายอันชาญฉลาดของคนรุ่นก่อน ที่กำหนดให้มีกิจกรรมนี้ขึ้น เพราะได้กลายเป็นโอกาสครั้งสำคัญของครอบครัวที่จะได้อยู่พร้อมหน้าพร้อมตากันอีกครั้ง เรียกว่าเป็นวันพบญาติก็ว่าได้ แม้ว่าปัจจุบันนี้ สภาพเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป จะเป็นเงื่อนไขให้ชาวจีนจำนวนไม่น้อยไม่อาจสืบทอดเจตนารมณ์เดิมของครอบครัวได้อย่างเต็มรูปแบบ บ้างก็ทำงานไกลบ้าน นอกภูมิลำเนา ไม่สะดวกจะเดินทางกลับไปไหว้สุสาน ทั้งเรื่องเงื่อนเวลาและต้นทุนค่าใช้จ่ายในการเดินทาง ดังนั้น บางคนอาจเลือกใช้การส่งเงิน ส่งข้าวของไปร่วมสมทบแทนการเดินทางไปด้วยตัวเอง

สำหรับระยะเวลาการไปเคารพกราบไหว้สุสานนั้น ธรรมเนียมชาวจีนจะยืดหยุ่น คือ ก่อนหรือหลังวันเช็งเม้ง 10 วัน เพื่ออำนวยความสะดวกสำหรับครอบครัวที่อาจไม่พร้อมในวันดังกล่าว และหลีกเลี่ยงความหนาแน่นการจราจรในการเดินทางด้วย

ปกติแล้ว ก่อนถึงวันเช็งเม้ง แต่ละครอบครัวจะไปทำความสะอาดสุสานหรือฮวงซุ้ยไว้ล่วงหน้า แต่งแต้มสีป้ายหินบอกชื่อบรรพบุรุษให้แจ่มชัดขึ้น ในวันไหว้ก็จะนิยมไปตั้งแต่เช้า เพราะอากาศจะไม่ร้อน และเตรียมเครื่องเซ่นไหว้บรรพบุรุษ อันได้แก่ อาหารคาว หวาน ผลไม้ เหล้าและน้ำชา

อาหารคาว จะประกอบด้วย ข้าวสวย ซาแซ (ไก่ ปลาหมึกแห้ง หมู) บางครอบครัวก็มีไข่ต้ม หรือหอยแครงลวก (ตามความเชื่อ ตำนานเรื่องลูกกตัญญู หนึ่งใน 24 คนของจีน ที่กำพร้าพ่อแม่ แต่อยากพบหน้า จึงอธิษฐานแล้วเทพนิมิตเข้าฝันให้นำหอยแครงมาเซ่นไหว้ด้วย เพราะมีคำคล้องจองในภาษาจีนหมายถึงกระดูกกับเนื้อมาเจอกัน นั่นคือ กระดูกหมายถึงพ่อแม่ เนื้อคือลูก ขณะที่หอยมีเปลือกแข็งหุ้มเหมือนกระดูก ลูกชายคนนี้ทำตาม ตกดึกก็ฝันว่า วิญญาณพ่อแม่ได้มาหาและอวยพรให้มีความสุข มีความเจริญรุ่งเรืองในชีวิต เพราะเขามีความกตัญญู นับจากนั้น ชาวจีนก็นิยมทำตามเรื่องนี้ เพราะถือเป็นเรื่องมงคล)

อาหารหวาน มักเป็นพวก ซาลาเปา ขนมสาลี่ ซึ่งหมายถึงความเจริญ รุ่งเรืองเฟื่องฟู เหมือนลักษณะขนม และอาจมีขนมเปี๊ยะ

ผลไม้ ชาวจีนนิยมไหว้ด้วยนำผลไม้ที่มีชื่อเป็นมงคล อาทิ ส้ม ท้อ และแอปเปิ้ล

เนื่องจากจีนเป็นประเทศใหญ่ที่มีสภาพภูมิประเทศแตกต่างกันมาก ดังนั้น อาหารเซ่นไหว้จึงแตกต่างกันไปตามท้องถิ่น เช่นทางภาคเหนือของจีน จะไม่มีอาหารทะเล ก็จะเป็นปลาน้ำจืด มาทดแทน เป็นต้น

นอกจากนี้ยังต้องเตรียมกระดาษไหว้เจ้า กระดาษไหว้วิญญาณ (กิมตั๊ว กระดาษเงินกระดาษทอง) และใบเบิกทางที่ต้องเผานำก่อนเผาสิ่งอื่นๆ เสื้อผ้า ข้าวของเครื่องใช้ต่างที่ทำด้วยกระดาษ เพื่อจะเผาตามไป โดยเชื่อว่าส่งไปให้กับบรรพบุรุษได้ใช้ในภพอื่น ซึ่งในภายหลังมีพัฒนาการตามยุคสมัยที่เปลี่ยนไป โดยมีทั้งบ้าน รถยนต์ โทรศัพท์มือถือรุ่นต่างๆและเครื่องอำนวยความสะดวกทั้งหลาย ตุ๊กตาคนรับใช้ชายหญิง รวมทั้งธนบัตร ซึ่งมีตั้งแต่ราคาน้อยๆ ไปจนถึง มูลค่ามากถึง 100 ล้านหยวน

เมื่อกราบไหว้เสร็จแล้ว ลูกหลานหลายครอบครัวจะกินข้าวกันที่สุสานด้วย ถือเคล็ดว่า มาอยู่พร้อมหน้ากันทั้งครอบครัวรวมทั้งผู้ล่วงลับ แต่ก็ไม่ได้ถือเป็นธรรมเนียมปฏิบัติที่เคร่งครัดเพราะบ้างก็จะนิยมกลับไปรับประทานที่บ้านเพราะสะดวกกว่า

คนรุ่นเก่า มีความเชื่อเรื่อง การหาฮวงจุ้ย ทำเลที่ดีสุสานเพื่อเตรียมตัวไว้ล่วงหน้า ก็จะมีเคล็ดคือ ป้ายระบุชื่อ สำหรับคนที่ยังมีชีวิตอยู่จะใช้สีแดง หรือไม่เขียนข้อความใดๆเป็นป้ายหินเกลี้ยงๆ แต่สำหรับคนที่จากไปแล้ว จะสลักป้ายหินแล้วทางด้วยสีเขียว หรือเขียวขลิบทอง

แต่ปัจจุบัน เนื่องจากสภาพทำเลที่ดินราคาแพงและหายาก จำนวนคนที่จะหาสถานที่เพื่อฝังศพ ลดลงมาก ในเมืองไทยใช้การเผาแทน แล้วเก็บอัฐิ ในโกศ ไปบูชากราบไหว้ที่บ้าน ขณะที่ในประเทศจีน รัฐบาลในเมืองใหญ่ๆ ห้ามการซื้อที่ดินหรือสุสานเตรียมไว้ล่วงหน้า อีกทั้งห้ามเรื่องการจุดไฟ ประทัด ที่อาจเป็นเหตุของไฟไหม้ได้ ยกเว้นไปจุดในที่ซึ่งจัดเตรียมไว้ให้

แต่ข้อห้ามเหล่านี้ก็คลายความเคร่งครัดลง ในพื้นที่ชนบทหรือนอกเมืองใหญ่

คนจีนไปเที่ยวที่ไหนในเทศกาลเช็งเม้ง

ในประเทศจีน รัฐบาลประกาศให้เป็นวันหยุดด้วย หากตรงกับวันหยุดก็จะได้หยุดชดเชย ทำให้มีวันหยุดยาว 3 วัน ชาวจีนไม่น้อยจึงนิยมไปท่องเที่ยวยังสถานที่ต่างๆ สำนักข่าวซินหัวรายงานว่า วันที่ 6 เมษายนที่ผ่านมาเป็นวันที่ 2 ของช่วงวันหยุดเทศกาลเช็งเม้งของจีน ปักกิ่งได้ต้อนรับนักท่องเที่ยวจำนวน 816,000 คน เมื่อเทียบกับวันที่ 5 ได้เพิ่มขึ้น 39.9%

จากการสำรวจในสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญ 22 แห่งทั่วกรุงปักกิ่ง พบว่า ผู้ที่ไปท่องเที่ยวสวนอี๋เหอหยวน หรือพระราชวังฤดูร้อนและกำแพงเมืองจีนด่านปาต๋าหลิ่งเพิ่มขึ้นมากที่สุด เพียงวันเดียว สวนอี๋เหอหยวนได้รองรับนักท่องเที่ยวจำนวนถึง 79,000 เพิ่มมากกว่าระยะเดียวกันปีที่แล้ว 61.1% กำแพงเมืองจีนด่านปาต๋าหลิ่งได้รองรับนักท่องเที่ยวจำนวนถึง 79,000 เพิ่มขึ้น 80.7% หอฟ้าเทียนถานรองรับนักท่องเที่ยวจำนวน 54,000 คน เพิ่มขึ้น 39.7%

สำหรับในพื้นที่มณฑลอื่นๆของจีน โดยเฉพาะแหล่งท่องเที่ยวสำคัญ ก็มีนักท่องเที่ยวจำนวนมากไปเยือนเช่นกัน อาทิ ข้อมูลจากบริษัทท่องเที่ยวรายใหญ่ในนครหนานหนิงระบุว่า ช่วงวันหยุดเช็งเม้งปีนี้ มีลูกค้าจองโปรแกรมและแพ็กเกจท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นกว่าร้อยละ20 โดยส่วนใหญ่นิยมเดินทางท่องเที่ยวในเส้นทางระยะสั้นๆหรือไปเยี่ยมเยียนญาติพี่น้อง

ขณะเดียวกัน การเดินทางไปต่างประเทศก็ได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะประเทศในอาเซียน ซึ่งขณะนี้ สายการบินหลายแห่งในจีนได้เปิดเที่ยวบินตรงไปยังประเทศต่างๆ ทำให้การเดินทางสะดวกมากขึ้น อาทิ สิงคโปร์ ไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย เป็นต้น

โสภิต หวังวิวัฒนา เรียบเรียง

2014-04-11