หลายคนมองว่าประเทศจีนเป็นสังคมนิยม เป็นคอมมิวนิสต์ คงไม่มีเสรีภาพมากพอในการทำงานศิลปะ อาจารย์มองตรงนี้อย่างไร

ผมไม่เชื่อเรื่องนี้ โอเคล่ะว่า อุดมการณ์เป็นอย่างนั้นจริง แต่ผมคิดว่า เสรีภาพไม่ได้หมายความว่า....(เว้นช่วงคิดเพื่อเรียบเรียงประโยคใหม่) จริงๆ เสรีภาพคือความกล้า คือความเชื่อมั่นในตัวเอง อย่าลืมว่าลักษณะของความเป็นศิลปะ คือความเป็นปัจเจก ถ้าคุณมีความรู้ มีความคิด มีความเชื่อมั่น คุณก็สามารถใช้เสรีภาพในการแสดงออกได้ เพราะคุณไม่ได้รบกวนใคร คุณผ่าเนื้อตัวเอง กรีดเนื้อตัวเอง ไม่มีใครว่าอยู่แล้ว แต่มันส่งนัย ถ้าเราเข้าใจโครงสร้างของรัฐ เราก็จะรู้ว่าศิลปินคนนี้กำลังพูดถึงอะไร กำลังวิพากษ์วิจารณ์อะไรมากกว่า

แล้วอีกอย่างผมคิดว่า "ศิลปะ" ทุกวันนี้จะดูเพียงแค่แพตเทิร์น ดูเพียงรูปทรงของมันไม่ได้ เพราะมันมีบริบท มีสาระที่เป็นฮิดเดนอาเจนดาที่ซ่อนไว้เบื้องหลังมาก ฉะนั้นคนที่มาดูงานศิลปะก็ต้องรู้อย่างเท่าทัน ดูแค่รูปทรงว่าสวยหรือไม่สวย รุนแรงหรือไม่รุนแรงแค่นั้นไม่ได้แล้ว เพราะมากไปกว่านั้นต้องรู้ว่าเขากำลังพูดถึงอะไร เขากำลังเล่นอะไรกับคนดู คนดูมีส่วนร่วมหรือไม่ อย่างไร สิ่งนี้ผมว่า คนที่มาดูงานศิลปะต้องเตรียมตัวมาพอสมควร เพราะไม่เหมือนสมัยก่อนที่คุณไปดูงานแลนสเขปหรืองานทิวทัศน์ธรรมดา คุณต้องเตรียมพร้อมกับสิ่งที่ศิลปินพยายามเล่นกับคุณ ซึ่งเราก็คือส่วนหนึ่งในผลงานนั้นด้วย

โดยส่วนตัวแล้วการเดินทางมาดูงานที่ 798 ในครั้งนี้ อาจารย์ได้อะไรที่เป็นประสบการณ์เกี่ยวกับศิลปะร่วมสมัย

สิ่งหนึ่งก็คือ ผมยังยืนยันว่า ยังไงวงการศิลปะร่วมสมัยของจีนยังเป็นแนวหน้าอยู่อีกนาน แล้วก็ยังครองตำนาน คือยังคงจะเป็นผู้สร้างประวัติศาสตร์ของศิลปะโลกได้อีกนาน ครั้งนี้ผมมาเพื่อยืนยันกับตัวเองว่าใช่หรือไม่ จริงๆ แล้วผมไม่ได้มาแค่จีน อย่างงานเทศกาลศิลปะด็อกคิวเมนต้าที่เยอรมนีก็เคยไปดู งานเวนิชเบนาเล่ในอิจาลี งานในอังกฤษก็ไปดู แต่ในที่สุดแล้วผมคิดว่า งานที่สร้างผลสะเทือนต่อคนดูมากที่สุดก็คืองานของศิลปินจีน มีคนหนึ่งไปแสดงงานที่ด็อกคิวเมนต้า เมื่อ 3-4 ปีที่แล้ว ก็คือคนที่ร่างแนวคิดให้กับสถาปนิกที่สร้างสนามกีฬารังนก โดยเขาเอาเก้าอี้จากเมืองจีนไป และก็เอาคนจีนชาวบ้านไปประมาณหนึ่งร้อยคนเพื่อไปประกอบเก้าอี้ ไปทำฝา ทำบ้านขึ้นที่เมืองคาเซล แล้วพอดีว่ามันมีพายุเข้ามาช่วงที่แสดงงาน บ้านนั้นก็ล้ม เก้าอี้ก็พัง คล้ายๆ กับเขากำลังบอกว่า แต่ละที่นั้นมีพื้นที่ของมันอยู่ ไม่ใช่ว่าบ้านแบบจีน ถ้าเอาไปสร้างในยุโรปแล้วมันจะอยู่คงทนได้ คือศิลปินกำลังบอกอะไรหลายๆ เรื่อง

ผู้สัมภาษณ์กับ รศ.กมล เผ่าสวัสดิ์ และ อ.ถนอม ชาภักดี ที่โรงแรมข้าง 798